Zimske
pčele su radilice koje se izvode neposredno pre kraja sakupljačkog perioda.
Mogu živeti šest meseci, pa čak i duže. Vreme provode sakupljene u grozdu u
gnezdu gde će do početka narednog sakupljačkog perioda biti angažovane na
regulisanju temperature pčelinjeg gnezda i negovanju matice. Zimske pčele ne
spavaju u košnici već ostaju aktivne tokom čitavog zimskog perioda. Ove
dugovečne (lat. diutinus) pčele
predstavljaju jedinstveni oblik života, ako se ima u vidu da njihove biološke osobine
veoma podsećaju na osobine mladih kućnih letnjih pčela, iako se njihova starost
i iskustvo dijametralno razlikuju. Kao i mlade letnje kućne pčele, i zimske
pčele imaju dobro razvijene hiperfarengalne žlezde i nizak nivo juvenilnog
hormona, a poznato je da pčele koje obavljaju izletničke poslove imaju veću
koncentraciju juvenilnog hormona. Pored toga, zimske pčele sadrže viši nivo
vitelogenina koji, pak, mladim pčelama koristi za proizvodnju hrane za leglo i
štiti ih, istovremeno, od oksidacijskog ćelijskog oštećenja. Konačno, prelazak
sa kućnih na izletničke poslove odložen je kod zimskih pčela na nekoliko
meseci.
 |
| Zimske pčele (foto: Veroljub Umeljić) |
Rezultati
nedavnih istraživanja pokazali su da se zimske pčele, i pored duboke starosti,
ponašaju veoma slično kao letnje pčele, premda su ove mnogo mlađe. U prirodnim
uslovima, sposobnost učenja letnjih pčela zavisi od brojnih promenljivih
činilaca, kao što su bogatstvo izvora nektara, uslovi u košnici ili godišnje
doba. U skladu s tim, ponašanje letnjih pčela može da se razlikuje od godine do
godine ili, pak, naredne nedelje u istoj sezoni. Brojna istraživanja pokazala
su da je osetljivost pčela na ukus, koja se meri preko takozvanog odgovora
istezanja rilice, odlučujući činilac koji ukazuje na sposobnost učenja kod
pčela. Utvrđeno je da nema značajnije razlike između zimskih i letnjih pčela u
pogledu reakcije na ukus.
Izuzetna
sposobnost učenja i pamćenja, koja je evidentna kod zimskih pčela, govori da
njihovi mozgovi ne pokazuju spoljašnje znake kognitivnog starenja (slabljenja
saznajnih sposobnosti) kao što je to slučaj kod aktivnih izletnica tokom leta.
Kod letnjih izletnica, obično već nakon dve nedelje izletanja i sakupljanja
dolazi do opadanja sposobnosti taktilnog i olfaktornog učenja. To je dodatni
dokaz da kod medonosnih pčela hronološko starenje (vremešnost) ne utiče na isti
način na saznajne funkcije kao kod većine ostalih vrsta. Naučnici se slažu da,
upravo, poslovi koje jedinke obavljaju u košnici ili izvan nje (smanjenje
aktivnosti u košnici ili aktivne sakupljačke aktivnosti izvan košnice) određuju
koliko će brzo će neka pčela početi da pokazuje znake starenja.
Zimske
pčele su čak sposobne da zadrže pamćenje tokom nekoliko meseci, kako je to
pokazao Martin Lindauer. Rezultati njegovih eksperimenata govore da su zimske
pčele pamtile izvor hrane od prošle jeseni, odnosno čitavih 173 dana. Pčele čak
mogu koristiti ranija olfaktorna iskustva (miris koji su zapamtile) za kasnije
izletničke odluke. Dugotrajno pamćenje tokom zimskog perioda nije odlika samo medonosnih
pčela. Kod mrmota (Marmota marmota)
se takođe, u periodu hibernacije, pamćenje održava tokom čitavih šest meseci.
Međutim, za razliku od njih, zimske pčele ne provode zimski period u
hibernaciji, već ostaju aktivne unutar košnice.
A. Berends, R. Šeiner
Izvor:
Pčelarski žurnal br. 9 (oktobar-decembar 2009.)
