Oksalna
kiselina je aktivni sastojak sredstava koja se koriste za suzbijanje varoe i
pčele je dobro tolerišu. Ipak, sve do nedavno na prste jedne ruke mogla su da
se nabroje istraživanja koja su ispitivala subletalne (štetne efekte, ali koje
ne dovode do smrti) efekte akaricida na pčele. O negativnim efektima oksalne
kiseline na razvoj legla 3-4 meseca nakon aplikacije pisano je još pre 15
godina. Prihvaćeno je i stanovište da dugoročno posmatrano oksalna kiselina
šteti zdravlju tretirane zajednice, ali da ne dovodi do učestalije smrtnosti.
Mnogobrojna
istraživanja koja su se bavila pesticidima pokazala su na koji način subletalne
doze određenih hemijskih sastojaka utiču na pčele. Između ostalog, može doći do
promene u podeli rada u košnici, održavanju higijene u košnici, kao i do
izraženijeg bištenja kod pčela. Neka istraživanja pokazala su da tretman
pesticidima dovodi do pojačane motoričke aktivnosti i poremećaja pamćenja, kao
i do skraćenja njihovog života. Efekti akaricida na dužinu života do sada su ispitivani
samo u slučaju Apistana i mravlje kiseline, i nije utvrđena nikakva razlika u
dužini života između tretiranih i netretiranih pčela. Efekti oksalne kiseline
na dužinu života pčela do sada nisu bili opisani ni u jednom istraživanju.
Nedavno je sprovedeno prvo takvo istraživanje, čiji su ciljevi formulisani kroz
sledeća pitanja:
1.
Da li oksalna kiselina utiče na ponašanje pčela povezano sa njihovom starošću
ili na intenzitet ponašanja radilica u košnici?
2.
Da li tretman oksalnom kiselinom skraćuje životni vek pčela?
Šta govore rezultati
Kada
je reč o ponašanju, primećeno je da se svi modeli ponašanja povezani sa
starošću pčela javljaju prirodnim redosledom. Drugim rečima, i tretirane i
netretirane pčele obavljale su poslove sledećim redom. Prvo su bile
negovateljice, zatim su se bavile prihvatanjem i preradom polena i meda, a u
isto vreme i patroliranjem. Kod tretiranih pčela primećeno je učestalije
bištenje, da su manje aktivne, kao i da se slabije posvećuju negovanju legla.
Kada je reč o ostalim parametrima za testiranje ponašanja, nije bilo značajnije
razlike između tretiranih i netretiranih pčela, uključujući tu i razmenu hrane
(trofilaktički kontakt), higijenu u košnici, prihvatanje i preradu meda,
patroliranje i početak obavljanja izletničkih poslova. Zbog toga što su se
pčele tretirane oksalnom kiselinom pojačano bištile, povređujući pritom često
abdomen svojim zadnjim nogicama, 24 časa nakon tretmana izvršena je kontrola da
li kod mladih novoizvedenih pčela ima rezidua kiseline. Pod mikroskopom su
uočeni kristali u predelu abdomena i zadnjih nogu tretiranih pčela, dok u
kontrolnoj netretiranoj grupi nije bilo kristala. Zbog toga autori istraživanja
pretpostavljaju, da su ovi kristali najverovatnije ostaci okslane kiseline.
Pored toga, statističkom analizom dve grupe utvrđeno je da pčele koje su bile
tretirane oksalnom kiselinom žive u proseku tri dana kraće od netretiranih
pčela.
Objašnjenje
Tretman
3,5% procentnim rastvorom oksalne kiseline, koji odgovara dozi od 175 μg po
pčeli, ima subletalne efekte na pčele. Šteta koju proizvodi tretman oksalnom
kiselinom ogleda se u skraćenju života tretiranih pčela, smanjenju njihove
aktivnosti, kao i u slabijem obavljanju negovateljskih poslova od strane mladih
pčela. Kada je reč o smanjenju aktivnosti, slični efekti tretmana oksalnom
kiselinom opisani su i u nekim ranijim istraživanjima, a poznato je da pčele na
sličan način reaguju na tretman mravljom kiselinom.
Do
intenzivnijeg samo-bištenja tretiranih radilica dolazi zbog toga što se na telu
radilica zadržavaju rezidue oksalne kiseline, i to u obliku kristala u predelu
abdomena i zadnjih nogu. Naime, kada se osuši, oksalna kiselina formira
kristale čiji su ostaci uočeni na navedenim delovima tela tretiranih pčela.
Osim toga, od ranije je poznato i da oksalna kiselina može da bude uzrok
oštećenja organa za varenje pčela, o čemu postoje referentna naučna
istraživanja.
U
pčelarskoj praksi, oksalna kiselina primenjuje se tokom novembra i decembra
kada u zajednici nema legla i kada je aktivnost pčela svedena na minimum. Zbog
toga što se rezidue oksalne kiseline zadržavaju tokom dužeg vremena, može se
očekivati da se u zajednici nađu i u proleće. Kako smatraju autori, subletalni
efekti oksalne kiseline na ponašanje i dužinu života jedinki pčela, koji su dokumentovani
njihovim istraživanjem, mogu se očekivati i na nivou zajednice. Ipak, oni
zaključuju da (uprkos nalazima o njenom štetnom dejstvu) prednosti oksalne
kiseline kao sredstva za suzbijanje varoe nadmašuju moguće negativne posledice
koje njena primena može ostaviti na pčelinje zajednice i da bi ona trebala da
ostane jedan oglavnih varoacida.