Stranice

8. 12. 2015.

ŠTA SU ZIMSKE PČELE?

Zimske pčele su radilice koje se izvode neposredno pre kraja sakupljačkog perioda. Mogu živeti šest meseci, pa čak i duže. Vreme provode sakupljene u grozdu u gnezdu gde će do početka narednog sakupljačkog perioda biti angažovane na regulisanju temperature pčelinjeg gnezda i negovanju matice. Zimske pčele ne spavaju u košnici već ostaju aktivne tokom čitavog zimskog perioda. Ove dugovečne (lat. diutinus) pčele predstavljaju jedinstveni oblik života, ako se ima u vidu da njihove biološke osobine veoma podsećaju na osobine mladih kućnih letnjih pčela, iako se njihova starost i iskustvo dijametralno razlikuju. Kao i mlade letnje kućne pčele, i zimske pčele imaju dobro razvijene hiperfarengalne žlezde i nizak nivo juvenilnog hormona, a poznato je da pčele koje obavljaju izletničke poslove imaju veću koncentraciju juvenilnog hormona. Pored toga, zimske pčele sadrže viši nivo vitelogenina koji, pak, mladim pčelama koristi za proizvodnju hrane za leglo i štiti ih, istovremeno, od oksidacijskog ćelijskog oštećenja. Konačno, prelazak sa kućnih na izletničke poslove odložen je kod zimskih pčela na nekoliko meseci.

Zimske pčele (foto: Veroljub Umeljić)
Rezultati nedavnih istraživanja pokazali su da se zimske pčele, i pored duboke starosti, ponašaju veoma slično kao letnje pčele, premda su ove mnogo mlađe. U prirodnim uslovima, sposobnost učenja letnjih pčela zavisi od brojnih promenljivih činilaca, kao što su bogatstvo izvora nektara, uslovi u košnici ili godišnje doba. U skladu s tim, ponašanje letnjih pčela može da se razlikuje od godine do godine ili, pak, naredne nedelje u istoj sezoni. Brojna istraživanja pokazala su da je osetljivost pčela na ukus, koja se meri preko takozvanog odgovora istezanja rilice, odlučujući činilac koji ukazuje na sposobnost učenja kod pčela. Utvrđeno je da nema značajnije razlike između zimskih i letnjih pčela u pogledu reakcije na ukus.
Izuzetna sposobnost učenja i pamćenja, koja je evidentna kod zimskih pčela, govori da njihovi mozgovi ne pokazuju spoljašnje znake kognitivnog starenja (slabljenja saznajnih sposobnosti) kao što je to slučaj kod aktivnih izletnica tokom leta. Kod letnjih izletnica, obično već nakon dve nedelje izletanja i sakupljanja dolazi do opadanja sposobnosti taktilnog i olfaktornog učenja. To je dodatni dokaz da kod medonosnih pčela hronološko starenje (vremešnost) ne utiče na isti način na saznajne funkcije kao kod većine ostalih vrsta. Naučnici se slažu da, upravo, poslovi koje jedinke obavljaju u košnici ili izvan nje (smanjenje aktivnosti u košnici ili aktivne sakupljačke aktivnosti izvan košnice) određuju koliko će brzo će neka pčela početi da pokazuje znake starenja.
Zimske pčele su čak sposobne da zadrže pamćenje tokom nekoliko meseci, kako je to pokazao Martin Lindauer. Rezultati njegovih eksperimenata govore da su zimske pčele pamtile izvor hrane od prošle jeseni, odnosno čitavih 173 dana. Pčele čak mogu koristiti ranija olfaktorna iskustva (miris koji su zapamtile) za kasnije izletničke odluke. Dugotrajno pamćenje tokom zimskog perioda nije odlika samo medonosnih pčela. Kod mrmota (Marmota marmota) se takođe, u periodu hibernacije, pamćenje održava tokom čitavih šest meseci. Međutim, za razliku od njih, zimske pčele ne provode zimski period u hibernaciji, već ostaju aktivne unutar košnice.

A. Berends, R. Šeiner
Izvor: Pčelarski žurnal br. 9 (oktobar-decembar 2009.)